Owczary (d. Rychwałd), w gminie Sękowa – podążając na cmentarz wojenny z I wojny światowej nr 70 mijamy piękną cerkiew w Owczarach. Obiekt pięknie położony tuż obok starych łemkowskich nagrobków i do dziś jego otoczenie nie zostało zeszpecone tak jak przy większości innych miejscowych cmentarzy. Dojście od cerkwi w górę, po lewej stronie wąwozu. Pochowano tutaj prawdopodobnie 82 żołnierzy w tym 8 rosyjskich.* Projekt: Hans Mayr.

Zwracają uwagę kamienne stele z wyrytymi inskrypcjami po niemiecku i czesku, w tym jedna macewa na grobie żołnierza pochodzenia żydowskiego  z symbolami Gwiazdy Dawida, gałązki oliwnej oraz wg mnie winnego grona (symbol ludu Izraela). Od razu nasunęła mi się myśl, że mogły one być ustawione już po wojnie przez rodziny poległych. Odnotowano już takie przypadki np. na cmentarzu nr 69 w Przysłupiu, także całkiem niedawno na cmentarzu nr 67 w Ropicy Górnej. Ale nie samo to było przyczyną moich podejrzeń tylko fakt, że nigdzie indziej nie zastosowano podobnych (krzyże i stele były masowo produkowane wg zaprojektowanych wzorów) a w dodatku każdy z nich jest inny. Zwraca też uwagę kunszt ich wykonania a także napisy w czeskim języku ojczystym poległych.
Na powojenną robotę wskazuje liternictwo na nagrobku kaprala Eyrlicha, na pozostałych zwracają uwagę zdobienia wyraźnie nawiązujące do secesji, stylu trochę wcześniejszym lecz „modnym” w sztuce sepulklarnej także w całym okresie międzywojennym. Jak się okazało było to słuszne podejrzenie, przed opublikowaniem tego wpisu trafiłem na ciekawy artykuł Mirosława Łopaty Groby żydowskich żołnierzy na cmentarzach I wojny światowej w Beskidzie Niskim „Magury`03”, Warszawa 2003 , w którym przytoczył kilka dowodów na poparcie tej tezy. Pisze m. in., że w 25 rocznicę Bitwy Gorlickiej z Czeskiego Cieszyna wyruszył pociąg składający się z 35 wagonów i 1200 pasażerami wśród których zapewne byli nie tylko weterani ale także krewni poległych. Czyżby ci ostatni postawili te pomniki? Wydaje się to bardzo prawdopodobne.

Zachowało się wiele tabliczek z inskrypcjami a ponieważ są oryginalne postanowiłem większość z nich sfotografować i także te zdjęcia tu zamieścić. Aby oglądanie nie było nudne starałem się każdą tabliczkę pokazać trochę inaczej a także podpisać nazwiskiem oraz rozszyfrować skróty. No cóż, fotografia spełnia różne role… może być pretekstem i do takich dociekań.

Podążając na cmentarz nie można się nie zachwycić

Informationen in deutsche Sprache: Kriegerfriedhof  Nr 70 Rychwałd (jetzt Owczary) beim Ortsfriedhof, 300 m von Orthodoxe Kirche. Begraben (wahrscheinlich): 74 Krieger der Osterreichisch-Ungarischen Armee  und 8 Krieger der Russischen Armee. Entwerfer des Friedhofs: Hans Mayr.

*wg. M.Łopata www.cmentarze.gorlice.net.pl